Wakacje w Polsce

Wybrzeże gdańskie - rzeźba terenu

26 August 2011r.

Jednym z ważniejszych składników krajobrazu decydującym o wartościach geograficzno-krajoznawczych danego obszaru jest rzeźba terenu. Wśród województw nadmorskich obszar Wybrzeża Gdańskiego ma najbardziej urozmaicony charakter. Występuje tu wiele typów krajobrazu nadmorskiego, jak: wydmowy, deltowy, młodych równin i wzniesień morenowych o zróżnicowanej genezie i cechach fi-izyczno-geograficznych. Obszar wybrzeża został ukształtowany w wyniku działania wielu procesów rzeźbotwórczych, które przejawiały się w różnych okresach czasu i z niejednakowym nasileniem w różnych jego częściach. Sprzyjało to powstawaniu kontrastów umożliwiających wyodrębnienie kilku jednostek krajobrazowych na tym obszarze. Zróżnicowana rzeźba terenu wiąże się ściśle z okresem zlodowacenia bałtyckiego. Zmiany położenia krawędzi lądolodu utworzyły ogromne bogactwo form terenowych, które jest wynikiem bezpośredniej rzeźbotwórczej działalności lądolodu. Rozczłonkowana wysoczyzną moreny dennej na Pobrzeżu Kaszubskim tworzy szereg odosobnionych fragmentów zwanych Kępami, jak: Redłowska, Oksywska, Pucka i Swarzewska. Na skutek działalności abrazyjnej morza, kępy opadają stromymi zboczami ku morzu, tworząc urwiska, zwane klifami lub f alezami. Osiągają one 30—50 m wysokości, a w rejonie Jastrzębiej Góry dochodzą do 67 m wysokości. Wzniesienie Elbląskie stanowi również odosobniony płat wysoczyzny morenowej. Kępy wyraźnie oddzielają się od szerokich bagnistych pradolin, powstałych przez działanie wód roztopowych w osadach lodowcowych. Pradolina kaszubska tworzy rodzaj zakola ciągnącego się od Gdyni po Rewę i poprzez Zatokę Pucką łączy się z pradoliną Płutniey. Pradolina Redy—Łeby przebiega równoleżnikowo z Redy do Lęborka i następnie do jeziora Łebsko i stanowi ważny naturalny szlak komunikacyjny. W pradolinach położone są takie miasta, jak: Gdynia, Rumia, Reda, Wejherowo i Lębork. Port i miasto Gdynia leży u wylotu pradoliny kaszubskiej ku Zatoce Gdańskiej, pomiędzy kępami: Oksywską i Redłowską oraz wysoczyzną Pojezierza Kaszubskiego. Pradoliny są zatorfione i podmokłe, a szerokość ich dochodzi od 1,5 do 6 km. Po ustąpieniu lodowca procesy obrazyjne, erozyjne i akumulacyjne wód morskich i rzecznych oraz działalność wiatru wpływały na dalsze kształtowanie się rzeźby powierzchni. W strefie krawędziowej wysoczyzn zwracają uwagę stożki napływowe i rozcięcia erozyjne urozmaicające krajobraz. Do ciekawszych zjawisk geomorfologicznych należą procesy zboczowe w postaci spływania i spełzywania materiału skalnego. Najbardziej charakterystycznym elementem geomorfologicznym Wybrzeża Gdańskiego są wydmy nadmorskie towarzyszące wyrównanej linii brzegowej. W wyniku działalności morza i wiatru uformowały się mierzeje: Wiślana, Rewska, Helska, Sarbska, Łebska i piaszczysty wał nadmorski oddzielający od morza bielawskie i karwieńskie bagna, zwane tu błotami. Na szczególną uwagę zasługują wały wydm na Mierzei Łebskiej, dochodzące do 42 m wysokości i należące do najwyższych w Europie. Do omówienia z młodzieżą rysuje się tu m. in. kilka zagadnień, jak np.: — związek pomiędzy wleczonym przez prądy rumowiskiem skalnym w strefie przybrzeżnej a akumulacją brzegową i eolicz-ną na plaży i zapleczu wydm przednich, — geneza mielizn podwodnych, rew, mierzei i jezior przybrzeżnych, — niszcząca działalność wiatru i jej skutki na przykładzie wydm wędrownych w okolicy Łeby, Helu i Krynicy Morskiej, — rola roślinności nadmorskiej w utrwalaniu wydm i brzegów oraz znaczenie ochrony przyrody, — rola człowieka w zapobieganiu niszczącej działalności wiatru i abrazyjnej działalności morza. W miejscach gdzie do morza wchodzą pradoliny, np. pradolina kaszubska kolo Rewy i pradolina Płutnicy koło Pucka możemy pokazać młodzieży typ wybrzeży niskich, płaskich i bagnistych, pozbawionych plaży i wyraźnego przebiegu linii brzegowej. W skład nadmorskiego krajobrazu naturalnego wchodzi również obszar delty Wisły, graniczący w północno-zachodniej części Żuław bezpośrednio z Zalewem Wiślanym. Równina deltowa Wisły zbudowana z drobnoziarnistych piasków, namułów bagiennych i torfów stanowi przykład terenu powstałego w wyniku akumulacyjnej działalności wód rzecznych. Niektóre obniżenia położone są poniżej poziomu morza i stanowią d e p r e s j e dochodzące w rejonie Elbląga do —1,8 m poniżej poziomu morza. Na przykładzie depresyjnych Żuław można przedstawić zachodzącą ewolucję w kształtowaniu się linii brzegowej. Jak wynika z mapy Bertrama delta Wisły na przełomie XIII i XIV w. miała inny zasięg. Akumulacja osadów rzecznych objęła najpierw południową część delty po Nowy Staw, a następnie część zachodnią. Na Zalewie Wiślanym sięgającym na zachodzie po Gdańsk, tworzyły się liczne mielizny i wyspy. Następnie ramię deltowe Szkarpawy wspólnie z Nogatem budowały wschodnią część delty. Ostatnim etapem działalności akumulacyjnej Nogatu było zmniejszenie południowej strefy zalewu, którego reliktem jest jezioro D r u z n o. Obecnie Wisła osadza materiał akumulacyjny na dnie Zatoki Gdańskiej tworząc z utworami brzegowo-morskimi stożek napływowy. Równinny krajobraz deltowy na skutek działalności człowieka uległ wielkim przeobrażeniom i wyraźnie różni się od otaczających go jednostek krajobrazowych, jako bezleśna kraina, maksymalnie wykorzystana dla celów rolniczych. Rozległe depresje, zajmujące ponad 409 km2 powierzchni, zostały pocięte licznymi rowami i kanałami. Urodzajne p o 1 d e r y otoczone zostały nasypami i obwałowaniami chroniącymi przed zalewem wód rzecznych i przed falami sztormowymi Zalewu Wiślanego. Rola człowieka w kształtowaniu rzeźby Wybrzeża Gdańskiego przejawia się m. in. również w budowie różnych umocnień brzegowych zabezpieczających przed abrazją morza, utrwalaniu wydm nadmorskich, eksploatacji surowców skalnych, w wyniku których powstają żwirownie, torfowiska, piaskownie i glinianki. Piękno krajobrazu Wybrzeża Gdańskiego możemy podziwiać zarówno na lądzie, jak i od strony morza podczas rejsów statkiem po Zatoce Gdańskiej lub Zalewie Wiślanym. Doskonała widoczność na wybrzeżu, przy przeciętnych warunkach atmosferycznych wynosi około 3 mile morskie (5,5 km). W pogodne dni słoneczne przy sprzyjających warunkach atmosferycznych, np. z punktu widokowego na Kamiennej Górze w Gdyni można obserwować odległą o ponad 20 km Kosę Helską wcinającą się w Zatokę Gdańską, a z Mierzei Wiślanej wyraźną panoramę Wzniesienia Elbląskiego. Do obserwacji krajobrazu nadmorskiego wykorzystuje się specjalnie zbudowane wieże widokowe w Sopocie, latarnię morską w Rozewiu i inne obiekty.