Wakacje w Polsce

Szlakiem Starej Gdyni Do Portu

04 November 2011r.

Trasa prowadzi historycznym szlakiem wiodącym do wsi i do powstałego później portu. Przemierzana była niegdyś przez budowniczych Gdyni, którzy stali się obok miejscowych rybaków i gburów (gospodarzy) kaszubskich późniejszymi obywatelami najmłodszego jeszcze niedawno miasta polskiego. Plac Konstytucji (dawniej plac Dworcowy) zabudowany został trzema okazałymi budynkami. Pierwszy — po wyjściu z dworca kolejowego — z lewej strony to współczesny gmach Urzędu Poczto-wo-Telekomunikacyjnego Gdynia 2 (placówka wymiany zagranicz- śo nej). W środku — gmach Sądu Rejonowego i Izby Morskiej wzniesiony półkoliście wzdłuż placu w 1936 r. Z prawej strony zaś jest dawny gmach gdyńskiego oddziału Państwowego Banku Rolnego, założonego w 1928 r., obecna siedziba Rejonu Przewozów Kolejowych PKP. Na frontowej ścianie z lewej strony głównego wejścia znajduje się ufundowana przez Koło Starych Gdynian pamiątkowa tablica poświęcona Mieczysławowi Migale, marynarzowi, działaczowi KPP i Związków Zawodowych Transportowców. Jako żołnierz Brygady Międzynarodowej im. J. Dąbrowskiego uczestniczył on w walkach w Hiszpanii i tam poległ. Imię Migały nosi też ulica prowadząca od pl. Konstytucji do pl. Kaszubskiego. (Przy tej ulicy 100 m dalej 19 znajduje się gdyńska hala targowa, zbudowana w 1936 r" obecnie gruntownie remontowana). Od pl. Konstytucji udajemy się w prawo (w kierunku wschodnim) do ul. Starowiejskiej, która z uwagi na swą zachowaną jeszcze częściowo starą zabudowę, a także na spełnianą obecnie funkcję handlową, ma być zamieniona na deptak. W układzie historycznym ul. Starowiejska rozpoczynała się od szosy Gdańskiej, niegdyś na wysokości wlotu ul. Wolności do tej szosy z przeciwnej strony. Szlak ten nazywany był Pańskimi Drogami i wiódł od gdyńskiego brzegu obecną ul. Wolności do Góry Krzyża i dalej poprzez zalesione wzgórza do Kartuz. Dawny przebieg obecnej ul. Starowiejskiej był bardzo kręty i dopiero w latach 20 ulica została wyprostowana. Podział parcelacyjny tej ulicy pochodzi z poł. XIX w., część zabudowy zaś z końca tego wieku i z pocz. XX wieku. Wzniesione tu wtedy budynki były typowe dla kaszubskich wsi, miały wysokie dachy kryte dachówką lub rzadziej słomą. Dopiero przed I wojną pojawiają się na tym terenie budynki dwukondygnacyjne, kryte dachówką z pełnym lub częściowym wykorzystaniem poddasza. Sporadycznie też występowała zabudowa piętrowa z płaskim dachem krytym papą. Natomiast po 1920 r. przyjęła się wysoka zabudowa miejska, składająca się w Gdyni najczęściej z budynków 4-piętrowych. Przykłady starego budownictwa gdyńskiego można oglądać m.in. podczas spaceru trasą 2. U wlotu na ul. Starowiejską, z prawej strony zachowały się trzy typowe budynki gdyńskiej wsi z pocz. XX w. (pod nr. 45, 43 i 41). Nieco dalej z lewej strony (nr 50) w budynku zajmowanym przez Terenową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną była siedziba gdyńskiego magistratu. Naprzeciwko zaś w latach 1836-1927 był budyneczek mieszczący gdyńską szkołę powszechną i dodatkowo pocztę. Jeszcze dalej — pod nr. 30 — znajduje się, wybudowany frontem równolegle do dawnej osi drogi, zabytkowy budynek, zwany "domem Abraha- 20 ma". W nim ostatni okres swojego życia spędził kaszubski bojownik o polskość Pomorza Gdańskiego — Antoni Abraham, rodem ze wsi Zdrada koło Pucka. A. Abraham przed I wojną prowadził ożywioną działalność polityczną, przeciwstawiając się germanizacji Kaszub i potrzymując świadomość narodową Kaszubów pod zaborem pruskim. W 1919 r., kiedy rozstrzygały się w Paryżu losy polskiego Pomorza, Antoni Abraham wraz z Tomaszem Rogalą jako delegat Naczelnej Rady Ludowej gorąco walczył o powrót Pomorza do Polski. W jednym ze swoich wystąpień wołał, że "Pomorza nam ani kusy Purtk (kasz. — diabeł) nie odbierze". Zmarł w tym domu 23 czerwca 1923 r., pochowany na cmentarzu oksywskim (p. str. 92). Postać tego patrioty upamiętnia umieszczona na frontowej ścianie budynku tablica: "Na tym skrawku ziemi znojnego żywota dokonał Antoni Abraham 1896-1923. Wielkiemu Synowi ludu kaszubskiego, niestrudzonemu bojownikowi o polskość Kaszub i przyłączenie do Polski — wdzięczni Kaszubi. Gdynia, 28.6.1936 r.". W budynku tym na początku lat 70. powstał przy Miejskiej Bibliotece Publicznej dział historii Gdyni, który w 1983 r. zamieniony został w Muzeum Gdyni. Młoda ta placówka zorganizowała już szereg wystaw okolicznościowych, jak "Gdynia wczoraj i dziś", "50 lat Stoczni Gdyńskiej" i inne. Kilka z nich eksponowano także w zaprzyjaźnionych miastach za granicą. Wydatną pomoc w działalności muzeum okazują m.in. starzy gdynianie, dzięki którym np. opracowywane jest tzw. "Archiwum Ludzi Morza". U wylotu ul. Starowiejskiej do pl. Kaszubskiego z prawej strony (pod nr. 1) zachował się budynek hotelu "Bristol" z lat 20., wzniesiony w miejscu, gdzie rodzina Skwierczów od dawna prowadziła działalność handlową i gastronomiczną. Natomiast z lewej strony, na terenach szpitalnych stoi domek, w którym dr Teofil Zegarski założył w 1927 r. pierwsze w Gdyni gimnazjum, później przeniesione do budynku szkoły nr 1 a następnie — w 1931 r do własnego gmachu w Orłowie. Plac Kaszubski to dawny centralny punkt Gdyni, nazywany kiedyś placem mancowym, wykorzystywanym do suszenia sieci rybackich (manc). Wokół niego od połowy XIII w. rozwijała się gdyńska osada. Skupiały się tu trzy drogi, z których dwie stanowiły odgałęzienie od szosy Gdańskiej (ul. Starowiejska i ul. Świętojańska), trzecia zaś prowadziła na Oksywie (obecnie _ul. Portowa). Droga ta jednak z uwagi na budowę akwatorium portowego (kanału i basenów portu wewnętrznego) została przerwana i obecnie dochodzi tylko do portu od strony południowej. Również i dzisiaj pl. Kaszubski stanowi ważny punkt urbanistyczny. Jedna z ulic odchodząca stąd w kierunku zachodnim, równoległa do ul. Starowiejskiej, ul. Jana z Kolna, stanowi granicę zabudowy miejskiej i portu. Niegdyś była to droga, która oddzielała wieś od terenów rolniczych i łąk oraz torfów, leżących nad Potokiem Chylońskim. Prawie cała zabudowa pl. Kaszubskiego powstała przed wybuchem II wojny. Na rogu ul. Starowiejskiej i pl. Kaszubskiego z lewej strony znajduje się kompleks gdyńskiego Szpitala Miejskiego, który powstawał etapa- 22 mi od 1927 r., kiedy został założony przez mające tu swoją posiadłość Zgromadzenie Sióstr Wincentego a Paulo. Najstarsza część szpitala znajduje się bliżej ul. Starowiejskiej, zasadnicza część jest przy ul. Migały, najmłodsza zaś — 8-kondygnacyjna jest w narożniku pl. Kaszubskiego. Dalsza trasa zwiedzania prowadzi do ul. Derdowskiego, wybudowanej na przedłużeniu ul. Starowiejskiej, do portu rybackiego. Nazwa tej ulicy upamiętnia poetę kaszubskiego i działacza z okresu zaborów — Jana Hieronima Derdowskiego (1852-1902), urodzonego w Wielu, autora wielu wierszy, także napisanych w gwarze kaszubskiej, z których kilka powtarzanych jest na Kaszubach przez pokolenia. Przy ul. Derdowskiego nr 26 — z lewej strony, znajduje się Pałac Młodzieży im. Janka Krasickiego, zbudowany w pierwszych latach po II wojnie, z przeciwnej zaś strony — pod nr. 7 — jest budynek Izby Arbitrażowej Bawełny, zrzeszenia o charakterze międzynarodowym utworzonego w 1938 r. Okazały gmach ma fasadę zwróconą idealnie ku północy, co ułatwia przeprowadzenie ekspertyz w sali ze szklanym dachem na ostatnim piętrze. Dolne kondygnacje tego budynku zajmuje międzynarodowy spedytor, firma "C. Hartwig". Ostatni budynek z prawej strony należy do PPDiUR "Dalmor", gospodarza portu rybackiego i największego armatora polskiego rybołówstwa. Dalej kierujemy się w lewo ulicą Waszyngtona, wzdłuż której pod koniec lat 20. kilkadziesiąt metrów od morskiego brzegu wybudowana została Kolonia Rybacka. Kiedy ją wybudowano, fale morskie podczas sztormów przelewały się do nowych zabudowań. W pobliżu znajdowała się tzw. chińska dzielnica, zabudowana nielegalnie stawianymi baraczkami z falistej blachy, desek ze skrzynek rybnych i drewna przywożonego statkami jako zabezpieczenie ładunków. Ulicą Św. Wojciecha dochodzimy do pl. Kaszubskiego. Stanowiła ona historyczną granicę Gdyni od strony północnej z Oksywiem, określoną już w 1414 r. Za linią graniczną powstał, prawdopodobnie już w XVI w., przysiółek rybacki zwany Oksywskimi Piaskami. W tej części miasta zachowały się elementy dawnej wsi gdyńskiej. Chodzi tu głównie o stary podział geodezyjny na poszczególne parcele (działki). Zachowało się też kilka starych wiejskich checzy (chat) pochodzących z przełomu naszego stulecia. Są to budynki przy ul. Waszyngtona nr 14a, ul. Żeromskiego 1-3, 5, 7 i 11 oraz przy pl. Kaszubskim 7a i 7b. Który z tych domów jest najstarszy, trudno dziś ustalić. Tu też znajdują się pierwsze gdyńskie kamienice z czasów miejskich. Jest to np. budynek przy pl. Kaszubskim nr 5 z 1927 r. zwany żartobliwie "drapaczem chmur" — ówczesna siedziba firmy "Polska-rob" oraz narożnikowa kamienica u zbiegu ul. Portowej i Jana z Kolna z 1928 r. Ul. Portowa stanowiła centrum wykształconej dzielnicy portowej. Na jej środku u wlotu ul. Św. Piotra rósł stary dąb, przy którym według legendy mieli odpoczywać król Jan III Sobieski i cesarz Napoleon. Po zajęciu Gdyni przez Niemców dąb ten został ścięty. Rozebrany niedawno ostatni budynek z lewej strony ul. Portowej należał do rodziny Wojewskich, którzy prowadzili tu restaurację "Pod Dębem". Karczma w tym miejscu znana była już od dawna, zwana ona była wpierw "Na Piaskach" i wspominana już w XVI wieku. (Tradycyjną nazwę karczmy "Pod Dębem" utrzymano w nowym hotelu "Gdynia"). Obecnie w tym miejscu Ojcowie Redemptoryści wybudowali dom zakonny, a obok wyróżniający się nowoczesną architekturą (okrągły) kościół zwany bazyliką morską p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, poświęcony w 1977 r. W tym rejonie wybudowany został "tymczasowy port wojenny i schronisko dla rybaków", składający się z drewnianego pomostu długości 550 m idącego w kierunkach wschodnim i odgałęzienia skierowanego na północ długości 170 m. Uroczystość otwarcia przystani odbyła się 29 kwietnia 1923 r. w obecności dostojników państwowych, gości zagranicznych i licznych rzesz mieszkańców Gdyni i okolicznych wsi. Do tego portu 13 sierpnia tegoż roku przybił pierwszy statek, jaki wpłynął do portu gdyńskiego — ss. "Kentucky" bandery francuskiej, po emigrantów polskich. Gdynia od początku swego istnienia należała do parafii oksywskiej. Stąd też przedłużeniem obecnej ul. Portowej w kierunku północnym była droga polna przez Oksywskie Piaski do Oksywia, w miejscu której w 1922 r. wybudowano trwałą szosę — ul. Węglową. Przy niej do dzisiaj zachowało się kilka starych domków rybackich. Nasza trasa prowadzi dalej nasypem do portu i przez wiadukt kolejowy — ulicą T. Wendy, obok Stoczni Remontowej "Nauta" (z prawej strony) i obiektów Portowej Straży Pożarnej (z lewej strony) do ul. Chrzanowskiego, gdzie pod nr. 10 stoi charakterystyczna budowla Urzędu Morskiego, wzniesiona w 1927 r. W holu tego gmachu znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona wziętym przez Niemców jako zakładników a następnie zdradliwie zamordowanych w lasach pod Piaśnicą w listopadzie 1939 r. m.in. pracownikom tego urzędu: dyr. St. Łęgowskiemu, nacz. M. Bukowskiemu, nacz. St. Borkowskiemu i innym. Nieco dalej znajduje się oddany w 1964 r. Portowy Ośrodek Zdrowia, a przy betonowym poniemieckim schronie trasa nasza skręca w prawo w ul. Polską, którą dochodzimy do Dworca Morskiego. Jest to reprezentacyjna część gdyńskiego portu, dawne miejsce postoju naszych transatlantyków — m.in. "Batorego", i "Stefana Batorego", odwiedzających Gdynię turystycznych statków zagranicznych, wielkich okrętów zagranicznych przybywających z wizytami kurtuazyjnymi i innych ciekawych jednostek. Miejsce to jest też licznie odwiedzane przez turystów i mieszkańców Gdyni. Na placu przed Dworcem Morskim stoi odsłonięty 22 VII 1965 r. symboliczny pomnik poświęcony Ludziom Morza, składający się z czterech głazów polodowcowych wydobytych podczas pogłębiania portu. Pomnik ma 9,6 m wysokości, a łączna waga wynosi ok. 130 ton. Inicjatorami budowy pomnika byli pracownicy portu (głównie Adam Smereka), a autorem koncepcji inż. Wiktor Tołkin. Tłem pomnika jest bryła Dworca Morskiego, zbudowanego w latach 1931-33 u nasady mola Pasażerskiego, przeznaczonego głównie do obsługi zamorskiego ruchu pasażerskiego. Uroczyste oddanie dworca zbiegło się z zakończeniem realizacji głównych prac przy budowie portu. Obszerny hol udostępniony jest do zwiedzania. Na ścianie frontowej budynku — po obu stronach głównego wejścia umieszczone są dwie tablice odlane z brązu — z lewej strony tablica poświęcona jest inż. Tadeuszowi Wendzie, z prawej zaś prof. inż. Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu. Na lewo od dworca stoi wzniesiony w latach 1960-62 budynek Kapitanatu Portu, z wysoką wieżą, z której roztacza się widok na znaczną część portu oraz na redę portową. Z pirsu Pilotowego oglądać można falochrony i wejścia do portu oraz awanport (przedporcie), kanał i baseny portowe a także nabrzeża i różne budowle i urządzenia portowe. Po przeciwnej stronie zaś widoczny jest port wojenny oraz wzniesienie Kępy Oksywskiej z przedmieściem Gdyni — Oksywiem. W tej części portu w 1924 r. rozpoczęte zostały prace przy budowie gdyńskiego portu, a między molem Pasażerskim a Węglowym — na prawo od Dworca Morskiego — znajduje się Nabrzeże Duńskie, ukończone w 1926 r. jako pierwsze gdyńskie nabrzeże. Tu od początku koncentrował się przeładunek węgla m.in. za pomocą nie istniejących już urządzeń jak np. wywrotnica wagonowa. Z uwagi na nieznaczne zniszczenia podczas II wojny tu także koncentrował się ruch statków przychodzących po węgiel od lipca 1945 r. Po zwiedzeniu tej części portu powrót od Dworca Morskiego pieszo ul. Polską do przystanku SKM — Gdynia-Stocznia (ok. 2 km) lub dalej do dworca głównego (ok. 3 km), albo autobusem komunikacji miejskiej linii nr 119 (Dworzec Morski — Wzgórze Nowotki), 147 (Dworzec Morski — Witomino — Chwarzno) względnie 135 — tylko w dni powszednie (Dworzec Morski — pl. Kaszubski).

nad morzem, miejscowości, Gdynia, port, zwiedzanie, wycieczki